Cos'è ElectroYou | Login Iscriviti

ElectroYou - la comunità dei professionisti del mondo elettrico

16
voti

Poche parole e più integrali

Indice

Abstract

Inizialmente non doveva esserci alcun articolo, ma dovevo solo sfruttare l'implementazione delle formule Latex per scrivermi un glossario, o se volete un eserciziario, del mio corso di analisi. Poi ho pensato: "ma siii, ora lo pubblico anche, a qualcuno potrebbe servire". C'è poco da leggere, tanto integrare, e per quel che vale: buona lettura.

La lettura è sconsigliata a persone avverse all'algebra, alla trigonometria, ad avvocati, a tutti coloro che pensano che la matematica non serve a niente e a Renzo Bossi. Il prodotto può avere effetti collaterali quali conati di vomito, dissenteria, pellagra e elezioni anticipate. Decreto Ministeriale 00/00, aut.min.rich.

Integrali indefiniti

Esercizio 1

\int \sin^2 x\; \mathrm{d}x=

=\int \sin x\cdot \sin x\mathrm{d}x=

integriamo per parti:

=\int \frac{\mathrm{d} (-\cos x)}{\mathrm{d} x}\cdot \sin x\mathrm{d}x=

=-\cos x \sin x -\int (-\cos x)\cdot \frac{\mathrm{d} (\sin x)}{\mathrm{d} x}\mathrm{d}x=

=-\cos x \sin x +\int \cos^2 x\mathrm{d}x=

=-\cos x \sin x +\int (1-\sin^2 x)\mathrm{d}x=

=-\cos x \sin x +\int 1\mathrm{d}x-\int \sin^2 x\mathrm{d}x=

=-\cos x \sin x +x-\int \sin^2 x\mathrm{d}x

Abbiamo ottenuto un identità, quindi possiamo scrivere:

2\int \sin^2 x \mathrm{d}x=-\cos x \sin x +x

\int \sin^2 x \mathrm{d}x=\frac{1}{2}\left (x-\cos x \sin x  \right ) +c


Esercizio 2

\int \cos^2 x\; \mathrm{d}x=

=\int (1-\sin^2 x)\; \mathrm{d}x=

=\int 1 \mathrm{d}x-\int \sin^2 x\; \mathrm{d}x=

ma per quanto scritto nell'esercizio precedente:

=x-\frac{1}{2}(x-\sin x \cos x)+c=

=\frac{1}{2}(x+\sin x \cos x)+c


Esercizio 3

\int \sin^3x {\mathrm{d} x}=

=\int \sin ^2x \cdot \sin x {\mathrm{d} x}=

=\int (1-\cos^2 x)  \sin x {\mathrm{d} x}=

=\int (\sin x-\cos^2 x\cdot \sin x){\mathrm{d} x}=

=\int \sin x{\mathrm{d} x}-\int \cos^2 x\cdot \sin x{\mathrm{d} x}=

=-\cos x+\int \cos^2 x(-\sin x){\mathrm{d} x}=

ma l'integrale sulla destra rientra nel caso \int f(x)^n\cdot f(x)^{\prime }{\mathrm{d}x}=\frac{f(x)^{n+1}}{n+1} quindi:

=-\cos x+\frac{\cos^3x}{3}+c


Esercizio 4

\int \sin ^4x \mathrm{d} x=

=\int \sin x\cdot \sin^3x\; \mathrm{d}x=

=\int \sin x\cdot \sin^3x \mathrm{d}x=\int \frac{\mathrm{d} (-\cos x)}{\mathrm{d} x}\cdot \sin^3x \mathrm{d}x=

=-\cos x\sin ^3x-\int -\cos x\cdot \frac{\mathrm{d} (\sin^3x)}{\mathrm{d} x} \mathrm{d}x=

=-\cos x\sin ^3x-\int -\cos x\cdot 3\sin^2x\cdot \cos x \mathrm{d}x=

=-\cos x\sin ^3x+3\int \cos^2 x\cdot \sin^2x \mathrm{d}x=

=-\cos x\sin ^3x+3\int \sin^2 x (1-\sin^2 x ) \mathrm{d}x=

=-\cos x\sin ^3x+3\int \sin^2 x \mathrm{d}x-3\int \sin^4 x \mathrm{d}x=

Portando l'integrale a primo membro:

4\int \sin^4 x \mathrm{d}x=-\cos x\sin ^3x+3\int \sin^2 x \mathrm{d}x

\int \sin^4 x \mathrm{d}x=-\frac{1}{4}\cos x\sin ^3x+\frac{3}{4}\int \sin^2 x \mathrm{d}x

\int \sin^4 x \mathrm{d}x=-\frac{1}{4}\cos x\sin ^3x+\frac{3}{8}(x-\sin x \cos x)+c


Esercizio 5

Integrali nella forma: \int f(ax+b)\mathrm {d}x=\frac{1}{a}F(ax+b)+c

\int \cos (3x)\; \mathrm {d}x=\frac{1}{3}\int 3\cos(3x)\mathrm {d}x=\frac{1}{3}\sin (3x)+c
\int e^{x+4}\; \mathrm {d}x=e^{x+4}+c
\int \frac{x}{\sqrt{x^2+a^2}}\; \mathrm {d}x=

=\int \frac{x}{(x^2+a^2)^{\frac{1}{2}}}\; \mathrm {d}x=

=\int x(x^2+a^2)^{-\frac{1}{2}}\; \mathrm {d}x=

=\frac {1}{2} \int 2x(x^2+a^2)^{-\frac{1}{2}}\; \mathrm {d}x=

=\sqrt{x^2+a^2}+c

\int \frac{1}{x^2+a^2} \; \mathrm {d}x=\int \frac{1}{a^2}\frac{1}{\frac{x^2}{a^2}+1} \; \mathrm {d}x=\frac{1}{a}\int \frac{\frac{1}{a}}{(\frac{x}{a})^2+1} \; \mathrm {d}x=

=\frac{1}{a}\arctan \left ( \frac{x}{a} \right )+c


Esercizio 6

\int \arctan x\; \mathrm{d}x=\int 1\cdot \arctan x\; \mathrm{d}x=

integriamo per parti scegliendo 1 come fattore differenziale:

=\int \arctan x\; \mathrm{d}x=

=\int 1\cdot \arctan x\; \mathrm{d}x=

=\int \frac{\mathrm{d} (x)}{\mathrm{d} x}\cdot \arctan x\; \mathrm{d}x=

=x\arctan x-\int x\cdot \frac{\mathrm{d} (\arctan x)}{\mathrm{d} x}\cdot \; \mathrm{d}x=

=x\arctan x-\int x\cdot \frac{1}{1+x^2}\; \mathrm{d}x=

=x\arctan x-\frac{1}{2}\int \frac{2x}{1+x^2}\; \mathrm{d}x=

l'integrale sulla destra è del tipo \int \frac{f^{\prime}(x)}{f(x)}\mathrm{d}x=\ln \left | f(x) \right |+c :

=x\arctan x-\frac{1}{2}\ln \left ( 1+x^2 \right )+c


Esercizio 7

Allo stesso modo di sopra risolviamo:

\int \ln x\; \mathrm {d}x=

=\int 1\cdot \ln x\; \mathrm {d}x=

=\int \frac{\mathrm{d} (x)}{\mathrm{d} x}\cdot \ln x\; \mathrm {d}x=

=x\ln x-\int x\cdot \frac{\mathrm{d} (\ln x)}{\mathrm{d} x}\; \mathrm {d}x=

=x\ln x-\int \frac{x}{x}\; \mathrm {d}x=x\ln x-x+c


Esercizio 8

\int x\cdot \ln x\; \mathrm {d}x=

=\int \frac{\mathrm{d} (\frac{x^2}{2})}{\mathrm{d} x}\cdot \ln x\; \mathrm {d}x=

=\frac{x^2}{2}\ln x-\int \frac{x^2}{2}\cdot \frac{\mathrm{d} \left ( \ln x \right )}{\mathrm{d} x}\; \mathrm{d} x=

=\frac{x^2}{2}\ln x-\int \frac{x^2}{2}\cdot \frac{1}{x}\; \mathrm{d} x=

=\frac{x^2}{2}\ln x-\frac{1}{2}\int x\; \mathrm{d} x=

=\frac{x^2}{2}\ln x-\frac{1}{4}x^2+c


Esercizio 9

\int x\cdot \arctan x\; \mathrm {d}x=

integriamo per parti:

=\int \frac{\mathrm{d} (\frac{x^2}{2})}{\mathrm{d} x}\cdot \arctan x\; \mathrm {d}x=

=\frac{x^2}{2}\arctan x-\int \frac{x^2}{2}\cdot \frac{\mathrm{d} \left (\arctan x  \right )}{\mathrm{d} x}\; \mathrm {d}x=

=\frac{x^2}{2}\arctan x-\int \frac{x^2}{2}\cdot \frac{\mathrm{d} \left (\arctan x  \right )}{\mathrm{d} x}\; \mathrm {d}x=

=\frac{x^2}{2}\arctan x-\frac{1}{2}\int \frac{x^2}{1+x^2}\; \mathrm {d}x=

=\frac{x^2}{2}\arctan x-\frac{1}{2}\int \frac{x^2+1-1}{1+x^2}\; \mathrm {d}x=

=\frac{x^2}{2}\arctan x-\frac{1}{2}\int \mathrm {d}x+\frac{1}{2}\int \frac{1}{1+x^2}\; \mathrm {d}x=

=\frac{x^2}{2}\arctan x-\frac{1}{2}x+\frac{1}{2}\arctan x+c


Esercizio 10

\int  \arcsin x\; \mathrm {d}x=

=\int 1 \cdot  \arcsin x\; \mathrm {d}x=

integriamo per parti:

=\int 1 \cdot  \arcsin x\; \mathrm {d}x=

=x\arcsin x-\int x\cdot \frac{\mathrm{d} \left (\arcsin x  \right )}{\mathrm{d} x}\; \mathrm {d}x=

=x\arcsin x-\int \frac{x}{\sqrt{1-x^2}}\; \mathrm {d}x=

=x\arcsin x-\int x(1-x^2)^{-\frac{1}{2}}\; \mathrm {d}x=

=x\arcsin x+\frac{1}{2}\int \left (-2x  \right )(1-x^2)^{-\frac{1}{2}}\; \mathrm {d}x=

=x\arcsin x+\frac{1}{2}\left [ \frac{(1-x^2)^{-\frac{1}{2}+1}}{-\frac{1}{2}+1} \right ]=

=x\arcsin x+\sqrt{1-x^2}+c


Esercizio 11

Formule per ricorrenza

\int x^ne^x\; \mathrm {d}x=x^ne^x-nI_{n-1}

Esempio 1

\int x^2e^x\; \mathrm {d}x=

=\int x^2\cdot \frac{\mathrm{d} \left (e^x  \right )}{\mathrm{d} x}\; \mathrm {d}x=

=x^2e^x-2\int xe^x\; \mathrm {d}x=

=x^2e^x-2\int x\frac{\mathrm{d} \left (e^x  \right )}{\mathrm{d} x}\; \mathrm {d}x=

=x^2e^x-2\left (xe^x-\int e^x\; \mathrm {d}x  \right )=

=\begin{matrix}x^2e^x-2xe^x+2e^x+c\end{matrix}


Esempio 2

\int x^3e^x\; \mathrm {d}x=

=\int x^3\frac{\mathrm{d} \left (e^x  \right )}{\mathrm{d} x}\; \mathrm {d}x=

=x^3e^x-\int \frac{\mathrm{d} \left (x^3  \right )}{\mathrm{d} x}e^x\; \mathrm {d}x=

=x^3e^x-3\int x^2e^x\; \mathrm {d}x=

ma l'integrale a destra è stato precedentemente risolto:

=x^3e^x-3\left ( x^2e^x-2xe^x+2e^x \right )=

=\begin{matrix}x^3e^x-3x^2e^x+6xe^x-6e^x+c\end{matrix}


Esercizio 12

\int \frac{2x-1}{3x-5}\; \mathrm {d} x=

=\int \frac{2x}{3x-5}\; \mathrm {d} x-\int \frac{1}{3x-5}\; \mathrm {d} x=

=\frac{2}{3}\int \frac{3x}{3x-5}\; \mathrm {d} x-\frac{1}{3}\int \frac{3}{3x-5}\; \mathrm {d} x=

=\frac{2}{3}\int \frac{3x-5+5}{3x-5}\; \mathrm {d} x-\frac{1}{3}\int \frac{3}{3x-5}\; \mathrm {d} x=

=\frac{2}{3}\int \mathrm {d} x+\frac{2}{3}\int \frac{5}{3x-5}\; \mathrm {d} x-\frac{1}{3}\int \frac{3}{3x-5}\; \mathrm {d} x=

=\frac{2}{3}\int \mathrm {d} x+\frac{10}{9}\int \frac{3}{3x-5}\; \mathrm {d} x-\frac{1}{3}\int \frac{3}{3x-5}\; \mathrm {d} x=

=\frac{2}{3}x+\frac{10}{9}\ln \left | 3x-5 \right |-\frac{1}{3}\ln \left | 3x-5 \right |=

=\frac{2}{3}x+\frac{7}{9}\ln \left | 3x-5 \right |+c


Esercizio 13

\int \frac{x^4+1}{x+1}\; \mathrm {d} x

effettuando la divisione tra polinomi otteniamo:

\frac{x^4+1}{x+1}=x^3-x^2+x-1+\frac{2}{x+1}

quindi:

\int \frac{x^4+1}{x+1}\; \mathrm {d} x=

=\int \left (x^3-x^2+x-1+\frac{2}{x+1}  \right )\; \mathrm dx=

=\frac{x^4}{4}-\frac{x^3}{3}+\frac{x^2}{2}-x+2\ln \left | x+1 \right |+c


Esercizio 14

\int \frac{x^5-3x^4+x+3}{x^2-1}\; \mathrm {d} x

effettuando la divisione tra polinomi otteniamo:

\frac{x^5-3x^4+x+3}{x^2-1}=x^3-3x^2+x-3+\frac{2x}{x^2-1}

quindi:

\int \frac{x^5-3x^4+x+3}{x^2-1}\; \mathrm {d} x=

=\int \left (x^3-3x^2+x-3+\frac{2x}{x^2-1}  \right )\; \mathrm dx=

=\frac{x^4}{4}-x^3+\frac{x^2}{2}-3x+\ln \left | x^2-1 \right |+c


Esercizio 15

Risoluzione attraverso fratti semplici

Δ>0

Esempio 1

\int \frac{1}{x^2-1}\; \mathrm{d}x

troviamo le radici del denominatore per scomporre in fratti semplici:

x^2-1\; \rightarrow \; x=\pm 1

\begin{matrix}x^2-1=(x-1)(x+1)\end{matrix}

quindi:

\frac{1}{x^2-1}=\frac{A_1}{x-1}+\frac{A_2}{x+1}

\frac{1}{x^2-1}=\frac{A_1(x+1)+A_2(x-1)}{x^2-1}

da cui:

\begin{matrix}A_1(x+1)+A_2(x-1)=1\end{matrix}

\begin{matrix}x(A_1+A_2)+(A_1-A_2)=1\end{matrix}


\left\{\begin{matrix}A_1+A_2=0\\ A_1-A_2=1\end{matrix}\right.\; \rightarrow \; \left\{\begin{matrix}A_1=-\frac{1}{2}\\ A_2=\frac{1}{2}\end{matrix}\right.

torniamo all'integrale:

\int \frac{1}{x^2-1}\; \mathrm{d}x
=

=\frac{1}{2}\int \frac{1}{x+1}\; \mathrm{d}x-\frac{1}{2}\int \frac{1}{x-1}\; \mathrm{d}x=

=\frac{1}{2}\ln \left | x-1 \right |-\frac{1}{2}\ln \left | x+1 \right |+c


Esempio 2

\int \frac{x+7}{x^2-x-2}\; \mathrm dx

troviamo le radici del denominatore per scomporre in fratti semplici:

x^2-x-2\; \rightarrow \; x=\begin{matrix}2\\ -1\end{matrix}

\begin{matrix}x^2-x-2=(x-2)(x+1)\end{matrix}

quindi:

\frac{x+7}{x^2-x-2}=\frac{A_1}{x-2}+\frac{A_2}{x+1}

\frac{x+7}{x^2-x-2}=\frac{A_1(x+1)+A_2(x-2)}{
x^2-x-2
}

da cui:

\begin{matrix}
A_1(x+1)+A_2(x-2)=x+7
\end{matrix}


\begin{matrix}
x(A_1+A_2)+(A_1-2A_2)=x+7
\end{matrix}

\left\{\begin{matrix}A_1+A_2=1\\ A_1-2A_2=7\end{matrix}\right.\; \rightarrow \; \left\{\begin{matrix}A_1=3\\ A_2=-2\end{matrix}\right.

tornando all'integrale:


\int \frac{x+7}{x^2-x-2}\; \mathrm dx
=


=3\int \frac{1}{x-2}\; \mathrm dx-2\int \frac{1}{x+1}\; \mathrm dx=

=3\ln \left | x-2 \right |-2\ln \left | x+1 \right |+c


Δ=0

Esempio 1

\int \frac{1}{4x^2+4x+1}\; \mathrm dx

calcoliamo le radici del denominatore:

4x^2+4x+1=0\; \rightarrow \; x=-\frac{1}{2}

quindi:

4x^2+4x+1=4(x+\frac{1}{2})^2

tornando all'integrale:

\int \frac{1}{4x^2+4x+1}\; \mathrm dx=

=\frac{1}{4}\int \frac{1}{(x+\frac{1}{2})^2}\; \mathrm dx=

=\frac{1}{4}\int (x+\frac{1}{2})^{-2}\; \mathrm dx=

=-\frac{1}{4x+2}+c


Esempio 2

\int \frac{x}{x^2+2x+1}\; \mathrm dx

radici del denominatore:

x^2+2x+1=0\; \rightarrow \; x=-1

x^2+2x+1=0\; \rightarrow \; (x+1)^2

possiamo scomporre in fratti semplici:

\frac{x}{x^2+2x+1}=\frac{A}{x+1}+\frac{B}{\left (x+1  \right )^2}

da cui:

\begin{matrix}x=Ax+(A+B)\end{matrix}

\left\{\begin{matrix}A=1\\ A+B=0\end{matrix}\right.\; \rightarrow \; \left\{\begin{matrix}A=1\\ B=-1\end{matrix}\right.

si tratta quindi di risolvere i seguenti integrali:

\int \frac{1}{x+1}\; \mathrm dx-\int \frac{1}{\left (x+1  \right )^2}\; \mathrm dx=

=\ln \left | x+1 \right |+\frac{1}{x+1}+c


Δ<0

Esempio 1

\int \frac{1}{x^2+2x+2}\; \mathrm dx

x^2+2x+2=0\; \rightarrow x=-1\pm j

\begin{matrix}x^2+2x+2=(x+1)^2+1\end{matrix}

da cui:

\int \frac{1}{(x+1)^2+1}\; \mathrm dx=\arctan \left ( x+1 \right )+c


Esempio 2

\int \frac{1-2x}{x^2+2x+5}\; \mathrm dx

\frac{1-2x}{x^2+2x+5}=\frac{A(2x+2)+B}{x^2+2x+5}


\begin{matrix}
2Ax+2A+B=-2x+1
\end{matrix}

\left\{\begin{matrix}2A+B=1\\ 2A=-2\end{matrix}\right.\; \rightarrow \; \left\{\begin{matrix}A=-1\\ B=3\end{matrix}\right.

l'integrale iniziale diventa:

\int \frac{1}{x^2+2x+2}\; \mathrm dx=

=-\int \frac{2x+2}{x^2+2x+5}\; \mathrm dx+3\int \frac{1}{x^2+2x+5}\; \mathrm dx=

=-\int \frac{2x+2}{x^2+2x+5}\; \mathrm dx+3\int \frac{1}{4\left [\left (\frac{x+1}{2}  \right )^2+1  \right ]}\; \mathrm dx=

=-\int \frac{2x+2}{x^2+2x+5}\; \mathrm dx+\frac{3}{2}\int \frac{\frac{1}{2}}{\left [\left (\frac{x+1}{2}  \right )^2+1  \right ]}\; \mathrm dx=

=-\ln \left | x^2+2x+5 \right |+\frac{3}{2}\arctan \left ( \frac{x+1}{2} \right )+c


Esercizio 16

\int \frac{1}{\sqrt{x}-3}\; \mathrm dx

integriamo per sostituzione \left [ \int f(x)\; \mathrm dx \right ]_{x=g(t)}=\int f(g(t))g\; ^{\prime }(t)\; \mathrm dt:

\begin{matrix}\sqrt{x}=t\\g(t)=x=t^2 \\ g\; ^{\prime }(t)=2t\end{matrix}

\int \frac{1}{\sqrt{x}-3}\; \mathrm dx=\int \frac{1}{t-3}\cdot 2t\; \mathrm dt=

=2\int \frac{t-3+3}{t-3}\; \mathrm dt=

=2\int \mathrm dt+3\int \frac{1}{t-3}\; \mathrm dt=

=2t+6\ln \left | t-3 \right |+c

ma essendo t=\sqrt x:

\int \frac{1}{\sqrt{x}-3}\; \mathrm dx=2\sqrt{x}+6\ln \left | \sqrt{x}-3 \right |+c


Esercizio 17

\int \frac{x+\sqrt{2x-1}}{x-\sqrt{2x+1}}\; \mathrm dx

integriamo per sostituzione:

\begin{matrix}
\sqrt{2x-1}=t\\g(t)=x=\frac{t^2+1}{2} 
\\ 
g\; ^{\prime }=t
\end{matrix}

quindi si tratta di risolvere:

\int \frac{\frac{t^2+1}{2}+t}{\frac{t^2+1}{2}-t}\cdot t\; \mathrm dt=

=\int \frac{t^3+2t^2+t}{t^2-2t+1}\; \mathrm dt

effettuando la divisione tra polinomi otteniamo:

\frac{t^3+2t^2+t}{t^2-2t+1}=t+4+\frac{8t-4}{t^2-2t+1}

quindi si tratta di risolvere i seguenti integrali:

\int t\; \mathrm dt+4\int \mathrm dt +\int \frac{8t-4}{t^2-2t+1}\; \mathrm dt=

=\frac{t^2}{2}+4t+\int \frac{8t-4}{t^2-2t+1}\; \mathrm dt

risolviamo l'integrale rimasto attraverso i fratti semplici (Δ=0):

\frac{8t-4}{t^2-2t+1}=\frac{A}{t-1}+\frac{B}{(t-1)^{2}}

che risolto ci porta a:

\left\{\begin{matrix}A=8\\ B=4\end{matrix}\right.

\int \frac{8t-4}{t^2-2t+1}\; \mathrm dt=8\int \frac{1}{t-1}\; \mathrm dt+4\int \frac{1}{(t-1)^2}\; \mathrm dt=

=8\ln \left | t-1 \right |-\frac{4}{t-1}+c

la soluzione completa nella variabile t risulta:

\int \frac{t^3+2t^2+t}{t^2-2t+1}\; \mathrm dt=\frac{t^2}{2}+4t+8\ln \left | t-1 \right |-\frac{4}{t-1}+c

ed essendo t=\sqrt {2x-1}, la soluzione all'integrale nella variabile x risulta:

\int \frac{x+\sqrt{2x-1}}{x-\sqrt{2x+1}}\; \mathrm dx=

=\frac{2x-1}{2}+4\sqrt{2x-1}+8\ln \left | \sqrt{2x-1}-1 \right |-\frac{4}{\sqrt{2x-1}-1}+c

Esercizio 18

\int \sqrt{1-x^2}\; \mathrm dx

integriamo per sostituzione:

\begin{matrix}x^2=\sin ^2t\\g(t)=x=\sin t \\ g\; ^{\prime}(t)=\cos t\end{matrix}

\int \sqrt{1-\sin^2t}\cdot \cos t\; \mathrm dx

\sqrt{1-\sin^2t}=\cos t

\int \cos ^2t\; \mathrm dt=

\frac{1}{2}(t+\sin t\cos t)+c

ma essendo:

\begin{matrix}\sin t=x\\ t=\arcsin x\\ \cos t=\sqrt {1-\sin^2t}=\sqrt{1-x^2}\end{matrix}

il risultato nella variabile x risulta:

\int \sqrt{1-x^2}\; \mathrm dx=\frac{1}{2}(\arcsin x+x\sqrt{1-x^2})+c


Esercizio 19

\int \ln (x^3+1)\; \mathrm dx=

\int \frac{\mathrm{d} (x)}{\mathrm{d} x}\ln (x^3+1)\; \mathrm dx=

integriamo per parti:

=x\ln (x^3+1)-\int x\frac{\mathrm{d} \left [\ln (x^3+1)  \right ]}{\mathrm{d} x}\; \mathrm dx=

=x\ln (x^3+1)-3\int \frac{x^3{\color{Red} +1-1}}{x^3+1}\; \mathrm dx=

=x\ln (x^3+1)-3\int \mathrm dx+3\int \frac{1}{x^3+1}\; \mathrm dx=

=x\ln (x^3+1)-3x+3\int \frac{1}{x^3+1}\; \mathrm dx\; \; \; {\color{Blue} (1)}

occupiamoci dell'integrale sulla destra, essendo l'unico rimasto, e procediamo per fratti semplici:

x^3+1=(x^3{\color{Red} +x^2-x^2+x-x}+1)=x(x^2-x+1)+(x^2-x+1)=(x^2-x+1)(x+1)

\frac{1}{x^3+1}=\frac{1}{(x^2-x+1)(x+1)}=\frac{A(2x-1)+B}{x^2-x+1}+\frac{C}{x+1}


\begin{matrix}1=(2A-A+B)(x+1)+C(x^2-x+1)\end{matrix}

\begin{matrix}(2A+C)x^2+(A+B-C)x+(B+C-A)=1\end{matrix}

\left\{\begin{matrix}2A+C=0\\A+B-C=0\\ B+C+-A=1\end{matrix}\right.\; \rightarrow \left\{\begin{matrix}A=-\frac{1}{6}\\ B=\frac{1}{2}\\C=\frac{1}{3} \end{matrix}\right.

quindi:

\frac{1}{x^3+1}=\frac{1}{3(x+1)}-\frac{x-2}{3(x^2-x+1)}

da cui:

\int \frac{1}{x^3+1}\; \mathrm dx=\int \frac{1}{3(x+1)}\; \mathrm dx-\int \frac{x-2}{3(x^2-x+1)}\; \mathrm dx=

=\frac{1}{3}\ln \left | x+1 \right |-\frac{1}{3}\int \frac{x-2}{x^2-x+1}\; \mathrm dx

inseriamo nella {\color{Blue} (1)}
quanto trovato:

x\ln (x^3+1)-3x+\ln \left | x+1 \right |-\int \frac{x-2}{x^2-x+1}\; \mathrm dx\; \; \; {\color{Blue} (2)}

ancora fratti semplici all'integrale sulla destra:

\frac{x-2}{x^2-x+1}=\frac{D(2x+1)+E}{x^2-x+1}

\begin{matrix}x-2=2Dx-D+E\end{matrix}

\left\{\begin{matrix}D=\frac{1}{2}\\ E=-\frac{3}{2}\end{matrix}\right.

l'integrale diventa:

\int \frac{x-2}{x^2-x+1}\; \mathrm dx=\frac{1}{2}\int \frac{2x-1}{x^2-x+1}\; \mathrm dx-\frac{3}{2}\int \frac{1}{x^2-x+1}\; \mathrm dx=

=\frac{1}{2}\ln \left | x^2-x+1 \right |-\frac{3}{2}\int \frac{1}{x^2-x+1}\; \mathrm dx

ora inseriamo nella {\color{Blue} (2)}
quanto trovato:

x\ln (x^3+1)-3x+\ln \left | x+1 \right |-\frac{1}{2}\ln \left | x^2-x+1 \right |+\frac{3}{2}\int \frac{1}{x^2-x+1}\; \mathrm dx\; \; \; {\color{Blue} (3)}

ancora dobbiamo sviluppare l'ultimo integrale sulla destra: le radici del denominatore sono:

x^2-x+1=0\; \rightarrow \; x=\frac{1}{2}\pm j\frac{\sqrt{3}}{2}

quindi l'integrale può essere essere espresso nella forma:

\int \frac{1}{x^2-x+1}\; \mathrm dx=\int \frac{1}{\left [ x-\left ( \frac{1}{2}+j\frac{\sqrt{3}}{2} \right ) \right ]\left [ x-\left ( \frac{1}{2}-j\frac{\sqrt{3}}{2} \right ) \right ]}\; \mathrm dx

=\int \frac{1}{\left [ \left (x-\frac{1}{2}  \right )+j\frac{\sqrt{3}}{2} \right ]\left [ \left ( x-\frac{1}{2}\right )-j\frac{\sqrt{3}}{2}  \right ]}\; \mathrm dx=

=\int \frac{1}{\left (x-\frac{1}{2}  \right )^2+\frac{3}{4}}\; \mathrm dx=

=\int \frac{1}{\frac{3}{4}\left (\frac{x-\frac{1}{2}}{\frac{\sqrt{3}}{2}}  \right )^2+1}\; \mathrm dx=

=\int \frac{\frac{4}{3}}{\left (\frac{2}{\sqrt{3}}x-\frac{1}{\sqrt{3}}  \right )^2+1}\; \mathrm dx=

\frac{2\sqrt{3}}{3}\int \frac{\frac{2}{\sqrt{3}}}{\left (\frac{2}{\sqrt{3}}x-\frac{1}{\sqrt{3}}  \right )^2+1}\; \mathrm dx=

=\frac{2\sqrt{3}}{3}\arctan \left ( \frac{2x-1}{\sqrt{3}} \right )

inseriamo quanto trovato nella {\color{Blue} (3)}
e otteniamo la soluzione completa dell'integrale:

\int \ln (x^3+1)\; \mathrm dx=

=x\ln (x^3+1)-3x+\ln \left | x+1 \right |-\frac{1}{2}\ln \left | x^2-x+1 \right |+\sqrt{3}\arctan \left ( \frac{2x-1}{\sqrt{3}} \right )


Esercizio 20

\int \arctan (x-1)\; \mathrm dx=

=\int \frac{\mathrm{d} (x)}{\mathrm{d} x}\arctan (x-1)\; \mathrm dx=

=x\arctan (x-1)-\int x\frac{\mathrm{d} \left [ \arctan (x-1) \right ]}{\mathrm{d} x}\; \mathrm dx=

=x\arctan (x-1)-\int \frac{x}{1+(x-1)^2}\; \mathrm dx=

=x\arctan (x-1)-\int \frac{x}{x^2-2x+2}\; \mathrm dx

scomponiamo in fratti semplici per risolvere l'integrale sulla destra (Δ<0):

 \frac{x}{x^2-2x+2}=\frac{A(2x-2)+B}{x^2-2x+2}

da cui:

\begin{matrix}x=2Ax-2A+B\end{matrix}

\left\{\begin{matrix}2A=1\\ -2A+B=0\end{matrix}\right.\; \rightarrow \; \left\{\begin{matrix}A=\frac{1}{2}\\ B=1\end{matrix}\right.

l'integrale diventa:

\int \frac{x}{x^2-2x+2}\; \mathrm dx=\frac{1}{2}\int \frac{2x-2}{x^2-2x+2}\; \mathrm dx+\int \frac{1}{x^2-2x+2}\; \mathrm dx=

=\frac{1}{2}\ln \left | x^2-2x+2 \right |+\int \frac{1}{x^2-2x+2}\; \mathrm dx

l'ultimo integrale può essere risolto trovando le radici del denominatore:

\int \frac{1}{x^2-2x+2}\; \mathrm dx=\int \frac{1}{(x-1-j)(x-1+j)}\; \mathrm dx=

=\int \frac{1}{(x-1)^2+1}\; \mathrm dx=

=\begin{matrix}\arctan (x-1)\end{matrix}

In definitiva l'integrale vale: \int \arctan (x-1)\; \mathrm dx=

=x\arctan (x-1)-\frac{1}{2}\ln \left | x^2-2x+2 \right |-\arctan (x-1)+c=

=(x-1)\arctan (x-1)-\frac{1}{2}\ln \left | x^2-2x+2 \right |+c


Integrali definiti

Esercizio 1

\int_{0}^{\pi } \sin^2 x\;  \mathrm{d}x= [1]

=\left [\frac{1}{2} (x-\cos x\sin x) \right ]_{0}^{\pi }=

=\frac{1}{2} (\pi -\cos \pi \sin \pi -0+\cos 0\sin 0)=\frac{\pi }{2}


Esercizio 2

\int _{0}^{\pi}\cos^2 x\; \mathrm{d}x= [2]

=\left [\frac{1}{2}(x+\sin x \cos x)  \right ]_{0}^{\pi}=

=\frac{1}{2}(\pi+\sin \pi \cos \pi-0-\sin0\cos0)=\frac{\pi}{2}


Esercizio 3

\int _{0}^{\frac{\pi}{2}}\sin^3x {\mathrm{d} x}= [3]

=\left [-\cos x+\frac{\cos^3x}{3}  \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}=

=-\cos\frac{\pi}{2}+\frac{1}{3}\cos^3\frac{\pi}{2}+\cos0-\frac{1}{3}\cos^30=

=0+0+1-\frac{1}{3}=\frac {2}{3}


Esercizio 4

\int _{0}^{\frac{\pi}{2}}\sin ^4x\;  \mathrm{d} x= [4]

=\left [-\frac{1}{4}\cos x\sin ^3x+\frac{3}{8}(x-\sin x \cos x)  \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}=

=\frac{3}{16}\pi


Esercizio 5

\int _{0}^{1}\arctan x\; \mathrm{d}x= [5]

=\left [x\arctan x-\frac{1}{2}\ln \left ( 1+x^2 \right )  \right ]_{0}^{1}=

=\frac{\pi }{4}-\frac{1}{2}\ln 2-0+0=

=\frac{1}{4}\left ( \pi-2\ln 2 \right )=\frac{1}{4}\left ( \pi-\ln 4 \right )


Esercizio 6

\int_{2}^{3}\ln x\; \mathrm dx=

=\left [ x\ln x-x \right ]_{2}^{3}=

\begin{matrix}=3\ln 3-3-2\ln 2+2=\end{matrix}

\begin{matrix}
\ln 27-\ln 4-1=
\end{matrix}

=\ln \frac{27}{4}-1


Esercizio 7

\int _{0}^{e}x^2e^x\; \mathrm {d}x= [7]

=\left [x^2e^x-2xe^x+2e^x  \right ]_{0}^{e}=

=e^2\cdot e^e-2e\cdot e^e+2e^e-0\cdot e^0+2\cdot 0\cdot e^0-2e^0=

=e^{e+2}-2e^{e+1}+2e^e-2\approx 57{,}9


Esercizio 8

\int_{0}^{\frac{\pi}{2}}e^x\sin x\; \mathrm dx=

integriamo per parti:

=\left [ e^x\sin x \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}-\int_{0}^{\frac{\pi}{2}}e^x\cos x\; \mathrm dx=

reintegriamo per parti, scegliendo lo stesso fattore differenziale (ex):

=\left [ e^x\sin x \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}-\left [ e^x\cos x \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}-\int_{0}^{\frac{\pi}{2}}e^x\left (-\sin x  \right )\; \mathrm dx=

nell'ultima espressione, portando fuori il segno meno dall'integrale, ritroviamo lo stesso integrale di partenza, quindi possiamo scrivere:

2\int_{0}^{\frac{\pi}{2}}e^x\sin x\; \mathrm dx=\left [ e^x\sin x \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}-\left [ e^x\cos x \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}

\int_{0}^{\frac{\pi}{2}}e^x\sin x\; \mathrm dx=\frac{1}{2}\{\left [ e^x\sin x \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}-\left [ e^x\cos x \right ]_{0}^{\frac{\pi}{2}}\}=

=\frac{1}{2}\left [ e^{\frac{\pi}{2}}\sin \frac{\pi}{2}-0-0+e^0\cos 0 \right ]=\frac{e^{\frac{\pi }{2}}+1}{2}


Esercizio 9

\int_{1}^{+\infty }\frac{1}{x^2}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to +\infty }\int_{1}^{a }\frac{1}{x^2}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to +\infty }\left [ \frac{x^{-2+1}}{-2+1} \right ]_{0}^{a}=

=\lim_{a \to +\infty }\left [ -\frac{1}{x} \right ]_{0}^{a}=

=\lim_{a \to +\infty }\left [ -\frac{1}{a} +1\right ]=1


Esercizio 10

\int_{1}^{+\infty}\frac{1}{\sqrt{x}}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to +\infty }\int_{1}^{a}\frac{1}{\sqrt{x}}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to +\infty }\left [ \frac{x^{-\frac{1}{2}+1}}{-\frac{1}{2}+1} \right ]_{1}^{a}=

=\lim_{a \to +\infty }2\left [ \sqrt{a} -1\right ]=+\infty


Esercizio 11

Discutere la convergenza del seguente integrale:

\int_{0}^{+\infty }e^{-x^2}\; \mathrm dx=

non potendo trovare facilmente le primitive della funzione, utilizziamo il criterio del confronto per stabilire la convergenza dell'integrale; scegliamo per confrontare la funzione:

\begin{matrix}g(x)=xe^{-x^2}\end{matrix}

che risulta maggiore di e^{-x^2} in [  1,+\infty ). Questo non è un problema, in quanto stiamo studiando il comportamento dell' integrale all'infinito. Vediamo quindi se l'integrale di questa nuova funzione converge:

\int_{1}^{+\infty }xe^{-x^2}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to +\infty }\int_{1}^{a}xe^{-x^2}\; \mathrm dx=

=-\frac{1}{2}\lim_{a \to +\infty }\int_{1}^{a}(-2x)e^{-x^2}\; \mathrm dx=

=-\frac{1}{2}\lim_{a \to +\infty }\left [ e^{-x^2} \right ]_{1}^{a}=

=-\frac{1}{2}\lim_{a \to +\infty }\left [ e^{-b^2} -e^{-1}\right ]=\frac{1}{2e}

La g(x) tende a un valore finito. Per il criterio del confronto anche \int_{0}^{+\infty }e^{-x^2}\; \mathrm dx
tenderà a un valore finito, quindi convergerà.


Esercizio 12

Discutere la convergenza dell'integrale improprio:

\int_{1}^{+\infty }\frac{1}{x^6+x^2+1}\; \mathrm dx

La ricerca delle primitive della f(x) è a dir poco ardua, anche wolframalpha si rifiuta di mostrarci i passaggi. Utilizziamo il criterio del confronto asintotico e troviamo una g(x) che abbia lo stesso comportamento all'infinito:

g(x)=\frac{1}{x^6}

e calcoliamo il limite del rapporto:

\lim_{x \to +\infty }\frac{\frac{1}{x^6+x^2+1}}{\frac{1}{x^6}}=\lim_{x \to +\infty }\frac{x^6}{x^6+x^2+1}=\lim_{x \to +\infty }\frac{x^6}{x^6}\frac{1}{1+\frac{1}{x^4}+\frac{1}{x^6}}=

\frac {1}{1+0+0}=1

il limite è un numero finito diverso da 0, possiamo quindi studiare il carattere di g(x) per definire quello di f(x):

\int_{1}^{+\infty }\frac{1}{x^6}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to +\infty }\int_{1}^{a}\frac{1}{x^6}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to +\infty }\left [ \frac{x^{-6+1}}{-6+1} \right ]_{0}^{a}=

=-\frac{1}{5}\lim_{a \to +\infty }\left [ a^{-5}-1^{-5} \right ]=

=-\frac{1}{5}\left [ 0-1 \right ]=\frac{1}{5}

La convergenza dell'integrale di g(x) implica quella dell'integrale di f(x).


Esercizio 13

Determinare la convergenza del seguente integrale:

\int_{1}^{+\infty }\frac{x^3-2}{x^4+x^2}\; \mathrm dx

Potremmo risolvere l'integrale, ma visto che è solo da stabilire la convergenza di f(x) applichiamo il criterio del confronto asintotico, per cui scegliamo una g(x) il cui andamento all'infinito sia simile alla funzione data:

g(x)=\frac{1}{x}

calcoliamo il limite del rapporto:

\lim_{x \to +\infty }\frac{\frac{x^3-2}{x^4-x^2}}{\frac{1}{x}}=

=\lim_{x \to +\infty }\frac{x^3-2}{x^3-x}=

=\lim_{x \to +\infty }\frac{1-\frac{2}{x^3}}{1-\frac{1}{x^2}}=

=\frac{1-0}{1-0}=1

Limite finito e diverso da 0. Studiamo la g(x) per determinare il carattere di f(x):

\int_{1}^{+\infty }\frac{1}{x}=\lim_{c \to +\infty }\int_{1}^{c}\frac{1}{x}=

=\lim_{c \to +\infty }\left [ \ln c -\ln 1 \right ]=+\infty

divergendo l'integrale de g(x), anche l'integrale di f(x) diverge.


Esercizio 14

Studiare il carattere di:

\int_{1}^{+\infty}\frac{\sin x}{x^2}\; \mathrm dx

Calcolare le primitive non mi sembra il caso, quindi studiamo quest'integrale attraverso l'assoluta integrabilità, applicabile a funzioni che cambiano segno: quindi studiamo:

\int_{1}^{+\infty}\left |\frac{\sin x}{x^2}  \right |\; \mathrm dx

il che rende la funzione a termini positivi. Questo ci permette di applicare il criterio del confronto, e scegliamo come funzione di confronto:

\left |\frac{\sin x}{x^2}  \right |\leq \left | \frac{1}{x^2} \right |= \frac{1}{x^2}

studiamone la convergenza:

\int_{1}^{+\infty }\frac{1}{x^2}\; \mathrm dx=\frac{1}{2-1}=1

se tale integrale converge anche \int_{1}^{+\infty}\left |\frac{\sin x}{x^2}  \right |\; \mathrm dx converge, ma per il criterio di assoluta convergenza anche \int_{1}^{+\infty}\frac{\sin x}{x^2}\; \mathrm dx converge.


Esercizio 15

Un particolare integrale: L'integrale di Fresnel:

\int_{1}^{+\infty}\cos (x^2)\; \mathrm dx

e vediamo a discapito delle previsioni che quest'integrale converge. Non calcolo le primitive, ma eseguo un procedimento che dovrebbe portarmi a definire la convergenza:

\int_{1}^{+\infty}\cos (x^2)\; \mathrm dx=

=\lim_{m \to +\infty }\int_{1}^{m}\cos (x^2)\; \mathrm dx

procedo per sostituzione:

\begin{matrix}x^2=t\\g(t)=x=\sqrt{t} \\ g^{\prime }(t)=\frac{1}{2\sqrt{t}}\end{matrix}

quindi l'integrale diventa:

\lim_{n \to +\infty }\int_{1}^{n^2}\frac{\cos t}{2\sqrt{t}}\; \mathrm dt=

Da notare che anche gli estremi di integrazione subiscono il cambio di variabile. Integriamo per parti:

\frac{1}{2}\lim_{n \to +\infty }\int_{1}^{n^2}\frac{\mathrm{d} (\sin t)}{\mathrm{d} t}\frac{1}{\sqrt{t}}\; \mathrm dt=

=\frac{1}{2}\lim_{n \to +\infty }\left \{\left [ \frac{\sin t}{\sqrt t} \right ]_{1}^{n^2}+\int_{1}^{n^2}\sin t\cdot \frac{1}{2t^{\frac{3}{2}}}\; \mathrm dt \right \}=

=\frac{1}{2}\lim_{n \to +\infty }\left \{\left [ \frac{\sin n^2}{n}-\sin 1 \right ]+\frac{1}{2}\int_{1}^{n^2}\frac{\sin t}{t^{\frac{3}{2}}}\; \mathrm dt \right \}=

=\frac{1}{2}\left \{0-\sin 1+\frac{1}{2}\int_{1}^{+\infty}\frac{\sin t}{t^{\frac{3}{2}}}\; \mathrm dt \right \}=

=-\frac{1}{2}\sin 1+\frac{1}{4}\int_{1}^{+\infty}\frac{\sin t}{t^{\frac{3}{2}}}\; \mathrm dt=

soffermiamoci sull'integrale rimasto; un integrale di quel tipo è risolvibile allo stesso modo dell'esercizio precedente, ovvero applicando dapprima il criterio di assoluta convergenza, e poi quello del confronto. In linea di massima integrali impropri del tipo:

\int_{1}^{+\infty}\frac{\sin t}{t^\alpha }\; \mathrm dt

convergono quando α > 1. Ed è il nostro caso, essendo \frac {3}{2}>1. L'integrale di Fresnel converge.


Esercizio 16

\int_{-1}^{1}\frac{1}{\sqrt{1-x^2}}\; \mathrm dx

si tratta di trovare l'area di piano compresa tra l'asse x e la funzione data

figura 1

figura 1

dove gli estremi di integrazione non appartengono al dominio della funzione. Applichiamo quindi il limite, e dividiamo l'integrale in due integrali indicando con c un generico punto compreso nell'intervallo ]-1,1[:

\int_{-1}^{1}\frac{1}{\sqrt{1-x^2}}\; \mathrm dx=

=\int_{-1}^{c}\frac{1}{\sqrt{1-x^2}}\; \mathrm dx +\int_{c}^{1}\frac{1}{\sqrt{1-x^2}}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to -1^+ }\int_{a}^{c}\frac{1}{\sqrt{1-x^2}}\; \mathrm dx +\lim_{b \to 1^- }\int_{c}^{b}\frac{1}{\sqrt{1-x^2}}\; \mathrm dx=

=\lim_{a \to -1^+ }\left [ \arcsin x \right ]_{a}^{c} +\lim_{b \to 1^- }\left [ \arcsin x \right ]_{c}^{b} =

=\lim_{a \to -1^+ }\left [ \arcsin c-\arcsin a \right ]+\lim_{b \to 1^- }\left [ \arcsin b-\arcsin c \right ]=

\begin{matrix}=\arcsin c-\arcsin (-1) +\arcsin (1)-\arcsin c=\end{matrix}

-\left (-\frac{\pi}{2}  \right )+\frac{\pi}{2}=\pi


Bibliografia e Sitografia

15

Commenti e note

Inserisci un commento

di ,

grazie mille tipu91 ;) spero possa esserti stato utile :)

Rispondi

di ,

ottimo!! e le "istruzioni per l'uso" sono semplicemente fantastiche :)

Rispondi

di ,

Non voleva essere una critica negativa. Notavo solo che non e' chiarissima distizione tra integrali calcolati con la divisione tra polinomi e integrali fratti. Tutto qui :D

Rispondi

di ,

ancora grazie a tutti per gli apprezzamenti.
@fredmat: la superchiarezza ha bisogno di spazio e io penso di averne usato anche troppo :) comunque se avessi letto bene, i casi da te citati sono trattati negli esercizi 13 e 14, mentre nel 15 gli esercizi con fratti semplici.

Rispondi

di ,

Grazie ;)... ho trovato alcuni degli integrali proposti veramente interessanti

Rispondi

di ,

Bel lavoro, complimenti :)

Rispondi

di ,

Grazie lillo! Bellissime le parole scritte in piccolo. Ahahah che grande. :)

Rispondi

di ,

ottima guida.... bisognerebbe stamparsela in testa ed applicarli quando si può!!!!BRAVO

Rispondi

di ,

Ottima guida, ma io sono per le cose super chiare. Cioe', gli integrali si risolvono con la divisione tra polinomi quando il grado del numeratore e' maggiore o ugule al grado del denominatore, altrimenti sono integrali fratti. :D

Rispondi

di ,

Ottimo. Una serie di utili integrali svolti passo passo. Veramente utile grazie lillo

Rispondi

di ,

grazie ragazzi :) @DirtyDeeds: gli esercizi non bastano mai..thanks

Rispondi

di ,

Ottima idea: grazie!

Rispondi

di ,

Bravo Lillo! E se ti mancano esercizi, ricordati del Demidovich: http://archive.org/stream/problemsinmathem031405mbp#page/n7/mode/2up

Rispondi

di ,

Integrare è diabolico xD

Rispondi

di ,

Buona idea, lillo ( e grazie per la citazione sitografica :) )

Rispondi

Inserisci un commento

Per inserire commenti è necessario iscriversi ad ElectroYou. Se sei già iscritto, effettua il login.